Η σιδηροδρομική γραμμή Λαυρίου – Αγίων Αναργύρων ήταν σιδηροδρομική γραμμή μετρικού εύρους που λειτούργησε το 1885, αρχικά ως διακλάδωση της γραμμής Αθηνών – Κηφισιάς των Σιδηροδρόμων Αττικής (Σ.Α.) από το Ηράκλειο. Οι Σ.Α. δημιουργήθηκαν ως αντισταθμιστικό όφελος προς το Δημόσιο από τη μητρική τους εταιρεία, την Ελληνική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου (Ε.Ε.Μ.Λ.), έναντι της εκμετάλλευσης κοιτασμάτων της Λαυρεωτικής (η σύμβαση υπογράφηκε το 1882), και μάλιστα το τμήμα Λαυρίου – Δασκαλειού προηγήθηκε χρονικά και λειτούργησε ως αμιγώς βιομηχανική γραμμή προ της ολοκληρώσεως του δικτύου και της ενάρξεως της εμπορικής κυκλοφορίας.
Με την αναδιάρθρωση των συγκοινωνιών στην Αθήνα στα μέσα της δεκαετίας του 1920, η μεν αστικού χαρακτήρα γραμμή Κηφισιάς περιήλθε στην Ηλεκτρική Εταιρεία Μεταφορών του Ομίλου Πάουερ & Τράξιον για να ενταχθεί στο κανονικού εύρους σύστημα μετρό της Αθήνας (σημερινή γραμμή 1), η δε διακλάδωση Λαυρίου, ως προαστιακού χαρακτηρα, στους Σιδηροδρόμους Πειραιώς – Αθηνών – Πελοποννήσου (Σ.Π.Α.Π.), λόγω συμβατότητας του εύρους, οι οποίοι την επέκτειναν το 1929 από το Ηράκλειο έως τους Αγίους Αναργύρους, προκειμένου να εξασφαλισθεί η προσπέλαση στους Κεντρικούς Σταθμούς Αθήνας και Πειραιά.
Η επιβατική λειτουργία της γραμμής ανεστάλη το 1957 και η οριστική κατάργησή της επήλθε το 1962 με την αποκοπή της από τη Νέα Εθνική Οδό Αθηνών – Θεσσαλονίκης στο ύψος της Νέας Φιλαδελφείας. Η γραμμή ανήκει σήμερα στην Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου (Κ.Ε.Δ.).
Από το 1995, μέλη του Συλλόγου Φίλων Σιδηροδρόμου εργάζονται εθελοντικά και πρωτοβουλιακά σε διάφορα σημεία του τμήματος Μαρκόπουλου – Δασκαλειού με σκοπό τη δημιουργία ενός μουσειακού – τουριστικού σιδηροδρόμου και το 2002 ίδρυσαν προς τούτο τη μη κερδοσκοπική Εταιρεία Μουσειακών Σιδηροδρόμων Αττικής, στην οποία η Κ.Ε.Δ. εκχώρησε τη χρήση του ανωτέρω τμήματος. Ειδικότερα εργάζονται για τη συντήρηση των τμημάτων Καλυβίων Θορικού (Πλατεία Σμηναγού Φιλίππου), πασάγιο Μαγγανά (Χ.Θ. 21+790) και Κερατέας (ΣΣ Κερατέας}
Σήμερα, διατηρούνται αρκετά απομεινάρια της γραμμής:Στους Αγίους Αναργύρους (περιοχή Ανάκασα) η παλιά χάραξη της γραμμής είναι η οδός Γεωργίου Παπανδρέου.
Σταυρώνοντας τον Κηφισό, στη Νέα Φιλαδέλφεια υπάρχουν ακόμα κάποιες σιδηροτροχιές. Η οδός Λαυρίου παίρνει το όνομά της επειδή κάποτε ήταν η σιδηροδρομική γραμμή που εξυπηρετούσε το Λαύριο.
Στο Νέο Ηράκλειο, η χάραξη της γραμμής είναι οι σημερινές οδοί Ιφιγενείας και Μαρίνου Αντύπα.
Στην οδό Λαυρίου (σύνορα Αγίας Φιλοθέης – Αλσούπολης) υπάρχουν ακόμα σιδηροτροχιές και ένα μικρό σιδηροδρομικό γεφυράκι ανέπαφο στη νησίδα.
Στην οδό Καποδιστρίου (Φιλοθέη) και Παλαιολόγου / Παπανικολή (Χαλάνδρι) υπάρχουν ακόμα οι ράγες, θαμμένες στο χώμα αλλά σε κάποια σημεία που αυτό έχει διαβρωθεί, είναι ορατές.
Το κτίριο του σταθμού Χαλανδρίου σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση δίπλα σε έναν χώρο αθλοπαιδιών κοντά στην εκκλησία της Αγίας Άννας.
Η σημερινή γραμμή 3 του Μετρό Αθήνας χρησιμοποιεί μέρος του Λαυρεωτικού και συγκεκριμένα τις λεωφόρους Δουκίσσης Πλακεντίας και Αττική Οδό από το ύψος του σταθμού μετρό Χαλάνδρι μέχρι το ύψος της Κλεισθένους που σχεδιάζεται να κατασκευασθεί ο σταθμός μετρό/προαστιακού Γέρακα (ενδιάμεσα των σταθμών βρίσκεται ο σταθμός μετρό/προαστιακού Δουκίσσης Πλακεντίας)
Στον Γέρακα, η χάραξη της γραμμής είναι η σημερινή οδός Θεσσαλονίκης. Το κτίριο του σταθμού είναι τα δημοτικά αποδυτήρια στον χώρο άθλησης στην κεντρική πλατεία. Ράγες είναι ορατές απέναντι από το αστυνομικό τμήμα.
Στην Παιανία, οι ράγες σώζονται στην περιοχή της Αγίας Μαρίνας. Στον χώρο του παλιού σταθμού, το κτίριο λειτουργεί ως παιδικός σταθμός. Οι ράγες μέσα στον σταθμό ήταν ορατές μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, οπότε καλύφθηκαν για να κατασκευαστεί παιδική χαρά. Είναι όμως ορατές στη νησίδα της οδού Αττικής.
Το κτίριο του σταθμού Κορωπίου σώζεται και διατηρούνταν σε κακή κατάσταση έως τα μέσα του 2019,οπότε ένας ντόπιος καλλιτέχνης εικαστικών σε συνεννόηση με τον Δήμο κάλυψε το κτήριο με επιτοίχια ζωγραφιά εποχής με θέμα τον Σιδηρόδρομο
Στο Μαρκόπουλο, το κτίριο του σταθμού έχει περιστασιακά λειτουργήσει ως καφετέρια – εστιατόριο μέχρι τα μέσ της δεκαετίας του 2000 και βρίσκεται σήμερα σε κακή κατάσταση. Μπροστά του, στον χώρο του σταθμού υπάρχουν ράγες και ένα τρένο, με επικεφαλής ατμομηχανή Breda, και αυτή σε κακή κατάσταση.
Το τμήμα από Καλύβια έως Πέτα Κουβαρά, λειτουργεί περιστασιακά ως μουσειακός σιδηρόδρομος από την ΕΜΣΑ (Εταιρεια Μουσειακών Σιδηροδρόμων Αττικής) με τη χρήση δρεζινών Δ44 και Δ7, που προέρχονται από τους Σιδηρόδρομους Θεσσαλίας.
Στην Κερατέα, σώζεται το κτίριο του σταθμού και μπροστά του υπάρχουν ακόμα 2 εμπορικά βαγόνια που έχουν ξεμείνει εκεί. Η χάραξη νότια της Παιανίας είναι ουσιαστικά ανέπαφη, αν και σε πολλά σημεία οι ράγες έχουν κλαπεί από αθίγγανους. Σώζονται αρκετές γέφυρες, αναχώματα κ.τ.λ., κάποια σε πολύ καλή (ίσως και λειτουργική) κατάσταση, άλλα σε χειρότερη.
Στο Δασκαλειό, το μικρο κτίριο του σταθμού υπάρχει και έχει αναπαλαιωθεί.
Στο Θορικό υπάρχουν ράγες και μια σιδηροδρομική γέφυρα στην είσοδο του αλιευτικού καταφυγίου. Το κτίριο του σταθμού είναι σε επικίνδυνα κακή κατάσταση.
Μέσα στο Λαύριο, η χάραξη είναι ανέπαφη. Ράγες υπάρχουν μέχρι περίπου το ύψος του εθνικού σταδίου. Όλα τα κτίρια του σταθμού σώζονται σε καλή κατάσταση. Το κεντρικό κτίριο στεγάζει τον πολιτιστικό σύλλογο Κρητών, το εστιατόριο σήμερα είναι φαστ φουντ. Η κατοικία του σταθμάρχη παραμένει κλειδωμένη, αλλά διατηρείται σε καλή κατάσταση. Στον χώρο που κάποτε ήταν οι ράγες, υπάρχει μια παροπλισμένη αυτοκινητάμαξα, μια από αυτές που λειτουργούσαν τη γραμμή τα τελευταία της χρόνια, για να θυμίζει το παρελθόν της γραμμής.
Τροχιαίο Υλικό
Η επιβατική λειτουργία της γραμμής εξυπηρετούνταν από δύο τρένα ανά κατεύθυνση καθημερινά. Οι συρμοί οδηγούνταν από ατμομηχανές τύπου Tubize 0-6-2T, οι οποίες παραδόδηθκαν στην εταιρεία μεταξύ 1885 και 1889. Αργότερα (1900-1925) δέκα ατμομηχανές τύπου 2-6-0T αποκτήθηκαν σε τέσσερις παρτίδες, μια από την εταιρεία κατασκευής μηχανών Βασιλειάδης στον Πειραιά, και οι υπόλοιπες εννέα από την εταιρεία Krauss στη Γερμανία. Δύο επιπλέον παλαιές ατμομηχανές τύπου Tubize 0-6-2T εξαγοράστηκαν από τους Σιδηροδρόμους Θεσσαλίας το 1919 και μετατράπηκαν σε τύπου 2-6-2T.
Στοιχεία γραμμής
- Εύρος: 1.000 χιλιοστά
- Μήκος: 62,548 μέτρα
- Μεγίστη ανωφέρεια: 2,5%
- Ελάχιστη ακτίνα καμπυλότητας: 180 μέτρα
- Σιδηρόστρωση: 20 κιλά/μέτρο
- Διασυνδέσεις:
- Στο Λαύριο και το Δασκαλειό με τα μετρικά βιομηχανικά δίκτυα των Ε.Ε.Μ.Λ. & CFML
- Στο Ηράκλειο με τη γραμμή Κηφισιάς
- Στους Αγίους Αναργύρους με τη γραμμή Πειραιά – Πάτρας
- Ιδιωτικές βιομηχανικές «μόρτες» στα λιγνιτωρυχεία Καλογρέζας και στην ποτοποιία Καμπά στο Λεοντάριο
Μηχανοστάσιο & περιστροφική πλάκα: Λαύριο
Τρίγωνα περιστροφής: Λαύριο, Άγιοι Ανάργυροι
