Με ορίζοντα τον προσεχή Ιούνιο, όταν και προβλέπεται ότι θα αρχίσει στη Λάρισα η δίκη για την τραγωδία των Τεμπών, οδεύουν προς ολοκλήρωση οι εργασίες της Εξεταστικής Επιτροπής της Βουλής.
Σε ό,τι αφορά την αμιγώς ποινική άποψη της υπόθεσης, ήδη έχουν απαγγελθεί κατηγορίες εις βάρος 33 προσώπων, ενώ σχεδόν από την επαύριον του πολύνεκρου δυστυχήματος σε καθεστώς προφυλάκισης βρίσκονται ο μοιραίος σταθμάρχης Λάρισας και ο επιθεωρητής σιδηροδρόμων της περιοχής, ως υπεύθυνος για τον διορισμό του προηγούμενου. Μετά την πρόσφατη διεύρυνση του κατηγορητηρίου που συμπεριλαμβάνει πλέον διαχρονικές ευθύνες για την οργανωτική και λειτουργική αποσάθρωση του ΟΣΕ, σε σημαντική πτυχή αναδεικνύεται μια νέα έρευνα προκειμένου να εξακριβωθούν η ύπαρξη και η φύση εύφλεκτων υλών (ξυλόλιο, τολουόλιο, προπάνιο κ.ά.) τα οποία ανιχνεύτηκαν στον τόπο της τραγωδίας.
Ως προς το έργο της Εξεταστικής Επιτροπής της Βουλής, τα μέλη της έχουν ήδη εκκινήσει τη διαδικασία σύνταξης πορισμάτων. Σύμφωνα με τον ισχύοντα προγραμματισμό, έως αύριο, 10 Μαρτίου, έπειτα από παράταση που τους δόθηκε, οι εισηγητές των κομμάτων οφείλουν να υποβάλουν γραπτώς τα συμπεράσματά τους σχετικά με τις διαχρονικές παθογένειες του σιδηροδρομικού δικτύου στην Ελλάδα, καθώς και για τα αίτια που συνετέλεσαν στο πολύνεκρο δυστύχημα της 28ης Φεβρουαρίου του 2023 στα Τέμπη. Στις 11 Μαρτίου, ημέρα Δευτέρα, θα πραγματοποιηθεί η τελική συνεδρίαση της Εξεταστικής, προκειμένου να διαπιστωθεί αν υφίστανται οι κατάλληλες συνθήκες ώστε να κατατεθεί ένα κοινό, υπερκομματικό πόρισμα. Αυτή η προοπτική όμως φαντάζει ελάχιστα πιθανή, καθώς από τις έως τώρα τοποθετήσεις των κομμάτων είναι σχεδόν βέβαιο πως κάθε κοινοβουλευτική ομάδα θα καταθέσει τη δική της πορισματική έκθεση ξεχωριστά. Αξίζει να σημεωθεί, μάλιστα, ότι, με βάση τις έως τώρα υπάρχουσες πληροφορίες, το ΠΑΣΟΚ δεν θα καταθέσει πόρισμα.
Ωστόσο, χαρακτηριστικό δείγμα της σύγχυσης εννοιών, αρμοδιοτήτων και διαδικασιών, η οποία τείνει να επικρατήσει γύρω από «τη διερεύνηση του εγκλήματος των Τεμπών και όλων των πτυχών που σχετίζονται με αυτό», κατά τον επίσημο ορισμό της Βουλής, είναι ότι σχεδόν εξαρχής γίνεται διαρκώς και επίμονα λόγος περί «επιχείρησης συγκάλυψης». Ενώ ταυτόχρονα υποδαυλίζεται επισταμένως η διάδοση διαφόρων σεναρίων συνωμοσίας -είτε για το μπάζωμα της περιοχής του δυστυχήματος είτε για το εύφλεκτο φορτίο του εμπορευματικού συρμού κ.λπ.
Τεχνηέντως ή μη, παραγνωρίζονται στοιχειώδη πλην θεμελιώδη σημεία, όπως ότι η Εξεταστική δεν είναι αρμόδια για τον καταλογισμό ποινικών ευθυνών. Η Βουλή δεν υποκαθιστά τα ανεξάρτητα δικαστήρια. Επίσης, στα καθήκοντά της δεν συμπεριλαμβάνεται η διερεύνηση της περιβόητης «Σύμβασης 717», για την οποία εισαγγελείς της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας κατέληξαν σε πόρισμα και καταλογισμό ποινικών ευθυνών σε 26 μη πολιτικά πρόσωπα, καθώς και στους πρώην υπουργούς Μεταφορών και Υποδομών Χρήστο Σπίρτζη και Κώστα Καραμανλή. Οι ευθύνες που καταγράφονται στον φάκελο για απιστία και παράβαση καθήκοντος δεν σχετίζονται με την τραγωδία των Τεμπών, αλλά με την οικονομική διαχείριση των ευρωπαϊκών κονδυλίων.
Επομένως, ακόμη κι αν αυτό επεδίωκε, η Εξεταστική στερείται οποιασδήποτε δυνατότητας συγκάλυψης, εφόσον η συγκάλυψη νοείται σε συνάρτηση με ποινικές ευθύνες για ενέργειες ή παραλείψεις που σχετίζονται αιτιακά με το δυστύχημα των Τεμπών καθαυτό. Και, οπωσδήποτε, για τη διερεύνηση ποινικών ευθυνών, ενδεχομένως εις βάρος πολιτικών στελεχών, υπουργών κ.ο.κ., προϋπόθεση είναι το να διαβιβαστεί στη Βουλή, επισήμως και στην εντέλειά της, η δικογραφία της υπόθεσης. Κάτι που μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει.
Προς το παρόν ο φάκελος που έχει παραλάβει η Εξεταστική από την Εισαγγελία Λάρισας δεν περιέχει προσωποποιημένες κατηγορίες. Υπό αυτή την έννοια, αντιδράσεις που προσελκύουν την προσοχή της κοινωνίας και, εν μέρει τουλάχιστον, μοιάζουν ορθές και δικαιολογημένες, όπως η διαδικτυακή συγκέντρωση υπογραφών για την τροποποίηση του Συντάγματος, την απελευθέρωση του καταλογισμού ευθύνης σε υπουργούς κ.λπ., δεν έχουν ουσιαστικό αντίκρισμα. Διότι ενώ οι υπογραφές έχουν ξεπεράσει το 1.200.000, είναι εξίσου σαφές ότι ενώπιον της Εξεταστικής δεν ισχύει η βουλευτική ή υπουργική ασυλία.
Η ειδική Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής καλείται να εξετάσει αποφάσεις και πολιτικές ενέργειες με μοναδικό στόχο να διαπιστώσει αν υπήρξαν πολιτικές ευθύνες, διαχρονικές ή συγκυριακές, συλλογικές ή εξατομικευμένες. Βεβαίως, αν αναδειχθούν ενδείξεις ή αποδείξεις για τέλεση ποινικών αδικημάτων από συγκεκριμένους πρώην ή νυν υπουργούς, προβλέπεται η δυνατότητα να υπάρξει συμπληρωματική πρόταση προς την Ολομέλεια για τη μετατροπή της Εξεταστικής σε Προανακριτική.
Αντικειμενικά, οι έρευνες της Εξεταστικής για τα Τέμπη θα μπορούσαν να δώσουν τις απαντήσεις σε αρκετά -αν όχι σε όλα- ερωτήματα, καθώς θεσμικά δεν υπήρχε κανένα εμπόδιο στο έργο της. Αντί απαντήσεων που θα μπορούσαν να ικανοποιούν έστω μερικώς το κοινό περί δικαίου αίσθημα, η Εξεταστική -και μέσω αυτής συνολικά το πολιτικό σύστημα- δίνει την εντύπωση, για ακόμη μία φορά, ότι είναι κατώτερη των περιστάσεων. Με ευθύνη του προεδρείου αποκλείστηκαν μάρτυρες χωρίς επαρκείς εξηγήσεις. Από την άλλη πλευρά η αντιπολίτευση προέβαλε ζητήματα προστασίας προσωπικών δεδομένων, σε μια απόπειρα να εμποδίσει τις έρευνες για πρόσωπα που σχετίζονται με το δυστύχημα. Μάλιστα, οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ έφτασαν στο σημείο να ειρωνεύονται νεαρό επιζώντα της σύγκρουσης επειδή δεν τους άρεσαν οι απαντήσεις του, ρωτώντας τον για μια… τούρτα γενεθλίων του.
Πέραν αυτών, υπήρξαν αλλεπάλληλες αντιπαραθέσεις βουλευτών με υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς, καθώς και ατυχείς δηλώσεις περί «γουρλίδικης επιτροπής» μετά την υπουργοποίηση δύο μελών της. Στα όρια της ασυγχώρητης ασέβειας προς τα θύματα και της ασύλληπτης οδύνης των συγγενών τους αλλά και των θεσμών, μεταξύ πολλών άλλων, ένας βουλευτής της Νίκης στη μέση της συνεδρίασης σηκώθηκε από τη θέση του και έκανε ασκήσεις γυμναστικής. Κρούσματα ανάρμοστης συμπεριφοράς συνέτειναν στο να απαξιωθεί περαιτέρω η Εξεταστική στα μάτια της ελληνικής κοινωνίας, η οποία απαιτεί απαντήσεις για ό,τι έγινε και, κυρίως, τη διαβεβαίωση ότι τίποτε ανάλογο, ποτέ πια, δεν θα συμβεί στο μέλλον. Εν τέλει, η αδυναμία της Επιτροπής να δώσει πειστικές απαντήσεις και να φωτίσει τα όποια γκρίζα σημεία της υπόθεσης τροφοδότησε, εντελώς ασύμμετρα και δυσανάλογα ως προς την ουσία, την εντύπωση ότι επιχειρείται συγκάλυψη. Σαν να μην έφτανε αυτό, την ώρα που η Εξεταστική αναζητούσε τις ευθύνες που οδήγησαν στη σύγκρουση των τρένων, άρχισαν να εξυφαίνονται σενάρια για όσα συνέβησαν κατόπιν αυτής.
Το μπάζωμα
Υποθέσεις που στην αρχή ακούγονταν ως συνωμοσιολογικές φαντασιοκοπίες, μετασχηματίστηκαν πλέον σε βάσιμες υποψίες και βεβαιότητες. Η διαμόρφωση του τόπου του δυστυχήματος για να μπορέσουν οι γερανοί να απομακρύνουν τα διαλυμένα βαγόνια κατά τη διαδικασία απεγκλωβισμού μετατράπηκε σε ύποπτο μπάζωμα στοιχείων. Η φράση «κάτι μας κρύβουν» διογκώθηκε και ξέφυγε πέρα από κάθε όριο, όχι τόσο διότι άλλες ανεξάρτητες έρευνες διέψευδαν τα αρχικά επίσημα στοιχεία, αλλά επειδή έναν χρόνο μετά το δυστύχημα οι επίσημες αρχές δεν κατάφεραν ή καθυστέρησαν να απαντήσουν σε κρίσιμα ερωτήματα, όπως για το φορτίο που μετέφερε η εμπορευματική αμαξοστοιχία.
Εντυπώσεις που μετατράπηκαν σε πολιτικό εργαλείο για την αντιπολίτευση. Μέσα σε αυτό το κλίμα αντιμετωπίζονται ως a priori αναξιόπιστα, προφάσεις εν αμαρτίαις, λ.χ., τα επιχειρήματα που προβάλλει ο πρώην περιφερειάρχης Θεσσαλίας Κώστας Αγοραστός αρνούμενος την κατηγορία για το επί τούτου μπάζωμα.
Τι περιλαμβάνει η δικογραφία που πήγε στη Βουλή
Σύμφωνα με πληροφορίες του «ΘΕΜΑτος», ο φάκελος της Δικαιοσύνης περιέχει υλικό και καταθέσεις από:
1. Σταθμάρχες – μηχανοδηγούς (εν ενεργεία και συνταξιούχους) οι οποίοι περιγράφουν διαδικασίες, πρωτόκολλα ενεργειών κ.λπ.
2. Συνδικαλιστές (εν ενεργεία και πρώην)
3. Εμπειρα στελέχη των σιδηροδρόμων (από Hellenic Train – ΤΡΑΙΝΟΣΕ κ.λπ.).
4. Συναδέλφους του μοιραίου σταθμάρχη Βασίλη Σαμαρά.
5. Επιζήσαντες επιβάτες.
6. Υπαλλήλους του ΟΣΕ με αρμοδιότητες ελέγχου στις εμπορευματικές αμαξοστοιχίες.
7. Εκπρόσωπους της τοπικής Τροχαίας και του ΕΚΑΒ.
8. Πρόσωπα για τα οποία έχει γίνει μεγάλος λόγος, όπως ο κ. Κώστας Γενηδούνιας, πρώην πρόεδρος του Σωματείου Μηχανοδηγών (Πανελλήνια Eνωση Προσωπικού Eλξης – ΠΕΠΕ) και νυν στέλεχος της ιταλικής Hellenic Train, και ο κ. Φίλιππος Τσαλίδης, πρώην διευθύνων σύμβουλος της ΤΡΑΙΝΟΣΕ.
9. Δύο πραγματογνωμοσύνες.
Τι κατέθεσαν μάρτυρες στον εισαγγελέα Λάρισας για τις ευθύνες του σταθμάρχη
Ακολουθεί μια ενδεικτική σταχυολόγηση σημείων από τη δικογραφία και τα συνοδευτικά της έγγραφα:
Ο Χ.Μ., υπάλληλος του ΟΣΕ με αρμοδιότητα τις εμπορευματικές αμαξοστοιχίες, σημειώνει ότι η επίμαχη εμπορική αμαξοστοιχία 63503 έφτασε από τη Βόρεια Μακεδονία και πως το υλικό που μεταφερόταν ήταν λαμαρίνες. Μάλιστα δεν υπήρξε μεταφόρτωση του περιεχομένου, αλλά σύνδεση του συρμού με πλατφόρμα (δηλαδή άλλο βαγόνι μεταφοράς εμπορευμάτων), ενώ υπογραμμίζεται ότι δεν φορτώθηκε τίποτε άλλο. Ανάλογη είναι η μαρτυρία του Κ.Π., υπαλλήλου με αντικείμενο τη διαχείριση φορτίων.
Ο κ. Γενηδούνιας παραδέχεται πως επί κυβέρνησης Ν.Δ. είχε πραγματοποιήσει τρεις συναντήσεις με τη διοίκηση του ΟΣΕ, αναιρώντας έτσι τον εαυτό του και την εικόνα γενικής αδιαφορίας που περιέγραφε σε προηγούμενες δημόσιες τοποθετήσεις του. Επίσης ξεκαθαρίζει πως «δεν γνωρίζω τίποτα για την πορεία εκτέλεσης της Σύμβασης 717». Σε κανένα σημείο της κατάθεσής του ο κ. Γενηδούνιας δεν φέρεται να μιλά για διακοπή του έργου των σιδηροδρόμων. Παραπέμπει σε τρία εξώδικα με αναφορές σε εκτροχιασμούς, αλλά χωρίς να θίγει τα θέματα τηλεδιοίκησης και ETCS. Τέλος, μιλά για ανάδειξη των προβλημάτων εκ μέρους του από το 2018, επί υπουργίας Χρήστου Σπίρτζη (είχε στείλει εξώδικο) κ.λπ.
Ο σταθμάρχης Γ.Ζ. επιβεβαιώνει ότι στο πλαίσιο των συνδικαλιστικών του καθηκόντων είχε προχωρήσει σε καταγγελίες που αφορούσαν την αυξημένη ταχύτητα που ανέπτυσσαν οι αμαξοστοιχίες. Μάλιστα, οι εν λόγω καταγγελίες κοινοποιούνταν σε όλα τα υπουργεία (ακόμη και στο υπουργείο Εργασίας). Γενική τοποθέτηση είναι ότι «φταίνε όλες οι κυβερνήσεις, όλοι οι υπουργοί», ενώ τονίζεται κατεξοχήν η ευθύνη του σταθμάρχη Βασίλη Σαμαρά.
Ο συνταξιούχος τεχνίτης Χ.Α. μιλά για ξεκάθαρη ευθύνη του σταθμάρχη αλλά και του μηχανοδηγού της επιβατικής αμαξοστοιχίας. Το ίδιο ισχυρίζεται και ο έμπειρος συνάδελφός του, Π.Π., λέγοντας: «(Σ.σ.: Ο μηχανοδηγός) δεν αναρωτήθηκε γιατί τον έβαλαν στην κάθετη γραμμή ξανά, ενώ προηγουμένως κινούνταν προς Θεσσαλονίκη και παρόλο που ο συρμός θα έπρεπε να έχει κατεύθυνση προς την άνοδο». Ο ίδιος, και με την εμπειρία του μάλιστα ως πρώην προέδρου ομοσπονδίας ηλεκτρονικών του κλάδου, ξεκαθαρίζει πως «το βράδυ η υπηρεσία του σταθμάρχη είναι εύκολη στη Λάρισα» αναφέροντας πως «καλώς αφέθηκε ο Σαμαράς μόνος του» και πως «δεν έκανε χάραξη, παρότι είχε γνώση». Επίσης συμπληρώνει ότι «ο μηχανοδηγός έπρεπε να σταματήσει το τρένο και να επικοινωνήσει με τον σταθμάρχη» επιβεβαιώνοντας μια εικόνα σύγχυσης. Τονίζεται επιπροσθέτως ότι «και οι συνοδοί στις αμαξοστοιχίες είχαν πρόσβαση στις συνομιλίες με το ραδιοτηλέφωνο και θα έπρεπε να αντιληφθούν ότι μπαίνουν στην κάθοδο».
Ο σταθμάρχης Φ.Ο. μιλά για αποδυνάμωση των τρένων από τις περικοπές του 2011, όπως και ο συνδικαλιστής Γ.Α., ο οποίος χαρακτήρισε στην κατάθεση του «εγκληματική ενέργεια τη μη χάραξη γραμμής από τον Β. Σαμαρά».
